Trong hơn 100 năm, khoảng 20.000 người Việt Nam thuộc nhiều thế hệ đã bị giam cầm, hy sinh tại “địa ngục trần gian” Côn Đảo, nơi cả thế giới bàng hoàng khi sự thật được phơi bày.
Nhà tù Côn Đảo – Trại Phú Hải
Nhà tù Côn Đảo là một khu nhà tù tại Côn Đảo. Hệ thống nhà tù này được người Pháp xây dựng để giam giữ những tù phạm đặc biệt nguy hiểm cho chế độ thực dân Pháp như: tù phạm chính trị, tử tù… Nơi đây thời Pháp thuộc đã giam giữ những nhân vật tham gia các phong trào cách mạng và những người ái quốc chống lại chính phủ thuộc địa, và sau đó lại được Mỹ sử dụng để giam cầm tù binh trong cuộc chiến chống Mỹ.
Cùng với nhà tù Phú Quốc, đây là một trong những địa điểm giam giữ các chiến sĩ cộng sản. Tại mỗi phòng giam, lúc cao điểm có đến hàng trăm người bị gông cùm, xiềng xích. Cai ngục thực dân dùng nhiều hình thức tra tấn từ thể xác đến tinh thần đối với các chiến sĩ.
Hiện nay, nơi đây đã được thủ tướng chính phủ Việt Nam đưa vào danh sách xếp hạng 23 di tích quốc gia đặc biệt. Địa điểm nổi tiếng nhất trong khu nhà tù này là “chuồng cọp”. Đây là nơi ghi lại những hành động ngược đãi tù nhân nghiêm trọng của thực dân Pháp, quân đội Mỹ và chế độ Quốc gia Việt Nam/Việt Nam Cộng hòa.
Chuông cọp Côn Đảo
Năm 1857, Pháp xâm lược Việt Nam, lần lượt đánh chiếm Gia Định (năm 1859), Định Tường (năm 1861). Sau khi chiếm Định Tường, Pháp khẩn cấp chiếm Côn Đảo bởi dưới con mắt của thực dân Pháp, Côn Đảo là nơi lý tưởng có khả năng đáp ứng tốt nhất những nhu cầu đối với một nhà tù: Bốn bề biển cả mênh mông, cách biệt với đất liền, không có phương tiện, người tù khó bề trốn thoát. Khi bị giam trên đảo người tù sẽ cắt đứt mọi liên hệ với người thân, bên ngoài xã hội và không thể chống đối được. Thực dân Pháp có thể thi hành bất cứ biện pháp đàn áp tra tấn nào mà dư luận thế giới không thể biết được.
Nhiều sĩ phu yêu nước như Huỳnh Thúc Kháng, Phan Chu Trinh… cho đến những nhà cách mạng nổi tiếng như Tôn Đức Thắng, Lê Duẩn, Lê Đức Thọ, Phạm Hùng… từng bị giam giữ nơi đây.
Khu biệt giam phủ đầy rêu phong với 20 hầm đá khiến những ai ghé thăm đều có cảm giác rợn người.
Ngày 28/11/1861, trung úy Lespès được lệnh của đô đốc Bonard, đưa chiến hạm Nogagaray tới đánh chiếm Côn Đảo. Nhà tù Côn Đảo được đô đốc Bonard ở Nam Kỳ ký quyết định thành lập ngày 1/2/1862 để giam những tội nhân mang án từ 1 đến 10 năm. Phó hạm trưởng Félix Roussel được chỉ định làm chỉ huy trưởng quần đảo kiêm quản đốc đầu tiên của Nhà tù Côn Đảo. Ngày 31/01/1873 thống đốc Nam kỳ Dupré ra nghị định ban hành quy chế riêng cho đề lao Côn Đảo. Sau nhiều năm thi hành bổ sung và sửa đổi, bản quy chế hoàn chỉnh nhất, gồm 20 chương, 109 điều được ban hành vào ngày 17/5/1916. Bản quy chế này được áp dụng cho đến ngày cáo chung của thực dân Pháp trên bán đảo Đông Dương.
Nó được chia làm 2 khu mỗi khu vực gồm 60 phòng giam, 30 phòng tắm nắng và một bệnh xá. Khu biệt giam này bị giấu kín hoàn toàn và đến năm 1970, khi được phát hiện và phơi bày đã gây chấn động và bàng hoàng với dư luận quốc tế.
Trong hơn nửa thế kỷ đầu, nhà tù Côn Đảo chỉ có 1 trại giam (Bagne I, tên gọi hiện nay là Phú Hải). Với nguồn tài chính bổ sung từ ngân sách liên bang (Đông Dương), Banh II được khởi công từ năm 1917 và đưa vào sử dụng vào năm 1928. Banh III tiếp tục được xây dựng và được sử dụng năm 1939. Banh phụ của Banh III cùng hai dãy chuồng cọp được sử dụng từ 1944. Năm 1955, thiếu tá Aloise Blanck bàn giao lại nhà tù này cho chính quyền Sài Gòn, chấm dứt gần một thế kỷ tội ác của thực dân Pháp trên quần đảo.
Khu phòng tắm nắng là nơi để thực dân giam giữ tù nhân giữa bốn bức tường đá, được bọc dây thép gai. Không chỉ bị tra tấn, họ còn bị lột trần quần áo, phơi nắng phơi sương cho đến chết.
Trong 20 năm sau cùng của nhà tù này, Mỹ – Ngụy đã tăng quy mô từ 4 trại lên 8 trại. Trại V được xây dựng năm 1962. Trại VI, trại VII và trại VIII được xây dựng gần như cùng một lúc, vào năm 1968, hoàn thành cơ bản vào cuối năm 1970.
Ngoài việc bị tra tấn, tù nhân còn bị bỏ đói. Hầu hết tù nhân bị đưa vào chuồng cọp thì cái chết coi như cận kề.
Ba trại giam này được ngân sách Maccord (Chương trình viện trợ quân sự và kinh tế của Mỹ) chi tiền, chuyên gia xây cất nhà tù của Mỹ thiết kế và hãng thầu Mỹ RMK- BRJ xây cất. Trại IX, trại X cũng đã được đổ móng, đúc cột rồi bỏ dở khi hãng RMK – BRJ rút khỏi Việt Nam (1972).
Các tù nhân phải chịu đựng đủ loại hình thức tra tấn từ ngày này qua ngày khác.
Trong 113 năm (1862-1975) hệ thống nhà tù Côn Đảo được xây dựng với 117 phòng, 44 xà lim, 504 phòng “biệt lập chuồng cọp” và 18 Sở tù. Được chia thành các trại Phú Hải (trại 2), Phú Sơn (trại 3), Phú Thọ (trại 1), Phú Tường (trại 4), Phú Phong (trại 5), Phú An (trại 6), Phú Bình (trại 7), Phú Hưng (trại 8), Biệt lập Chuồng Cọp Pháp và trại an ninh chuồng bò.
Một khu bệnh xá được dựng lên nhưng cũng chỉ với mục đích duy nhất là đối phó với các đoàn giám sát nhân quyền. Đây là chiêu mà thực dân sử dụng, đối phó trong suốt thời gian cai trị hàng chục năm.
Trong đó, trại Phú Hải được xây dựng vào năm 1862, chỉnh trang kiên cố năm 1896. Đây là trại giam lớn nhất và cổ nhất ở di tích lịch sử Côn Đảo. Các trại khác đều có nhiều phòng giam, khu tra tấn, hành hạ người tù dã man và tàn độc. 18 Sở tù gồm Sở Lưới, Sở Ruộng, Làm đá, Kéo cây, Chuồng Bò, Lò gạch, Lò vôi, Sở muối, Bản chế, Sở tiêu, Rẫy An Hải, Cỏ Ống, Hòa Ni, Bông Hồng, Rẫy Ông Lớn, Ông Đụng, vệ sinh và sở Đất Dốc.
Những phòng giam có mái che được xây dựng với diện tích nhỏ, rộng 1,45 m, dài 2,5 m (khoảng 3,6 m2). Toàn bộ tù nhân đều bị xiềng xích, ăn, ở, vệ sinh trong buồng giam.
Các Sở này xuất hiện đồng loạt để cải tạo người tù bằng những hình thức lao động khổ sai… phục vụ toàn diện các mặt đời sống cho bộ máy hành chính của thực dân, đế quốc và đời sống người tù trên đảo.
Với 120 phòng giam kiểu này, hàng nghìn tù nhân cách mạng đã bị giam giữ từ suốt năm 1940. Cao điểm, mỗi phòng có đến chục người.
Bên trên các phòng giam là hệ thống song sắt dày đặc với lối đi dành cho các cai ngục giúp chúng dễ dàng quan sát, kiểm soát mọi động tĩnh bên dưới.
Những ai có ý định hay hành động phản kháng, chúng sẽ dùng gậy và tra tấn từ bên trên. Trên trần mỗi buồng giam còn để thùng nước và thùng vôi bột. Khi tù nhân khát cai ngục sẽ đổ ào nước xuống và rắc vôi xuống mịt mù là hình phạt dành cho những ai có dấu hiệu phản đối.
Những tường rào cao bao quanh nhà tù
Dù đã trải qua hơn 40 năm từ khi bị phơi ra ánh sáng nhưng nơi đây vẫn khiến nhiều người liên tưởng chúng như những nhà tù khủng khiếp thời Trung cổ. Câu thơ Côn Lôn đi dễ khó về/ Già đi bỏ xác, trai về nắm xương đã phản ánh sinh động, chân thực về địa ngục trần gian, nơi chứng tích còn lại vẫn khiến người đời ghê rợn. Năm 2013, nhà tù Công Đảo được hạng Di tích Quốc Gia Đặc Biệt.
Duy Phan 24/10/2020
Bài viết được tham khảo:
Nhà tù Côn Đảo – địa ngục khiến cả thế giới bàng hoàng
KHU DI TÍCH QUỐC GIA ĐẶC BIỆT – NHÀ TÙ CÔN ĐẢO: Nơi in đậm tội ác chiến tranh
Nhà tù Côn Đảo