Đảo Cát Bà thuộc huyện Cát Hải đã từng là nơi trú ngụ của con người kể từ thời kỳ nó còn gắn liền với lục địa. Sự có mặt của các di chỉ ngoài trời trên đảo Cát Bà đã chứng tỏ điều đó.
Đảo Cát Bà từ trên cao
Hiện Cát Bà có 77 địa điểm khảo cổ đã được phát hiện và khảo sát, trong đó có các di chỉ nổi tiếng như di chỉ Cái Bèo thuộc thị trấn Cát Bà, di chỉ Bãi Bến, di chỉ Cát Đồn…Ngoài ra, còn nhiều di chỉ có giá trị khác như: Tùng GôI, Miếu GôI, Làng Cũ thành nhà Mạc, Ao Cối, Đồng Công, Giếng NháI, các hang Chuồng Dê, Chuồng Bò, Hang Dơi, áng Mả, Eo Bùa, Tùng Bồ…Dưới đây là một số di chỉ tiêu biểu đưa du khách về thăm.
Đảo Cát Bà
Di chỉ Cái Bèo thị trấn Cát Bà (Đảo Cát Bà)
Năm 1938, nữ khảo cổ học người Pháp là M. Colani đã phát hiện ra di chỉ ngoài trời là Vịnh Làng Chài (Cái Bèo), trên đảo Cát Bà. Từ đó đến nay, 4 lần khai quật đã được thực hiện tại đây.
Toàn cảnh khu vực di chỉ Cái Bèo.
Tháng 4 năm 1972, đoàn cán bộ Viện khảo cổ học do ông Hoàng Xuân Chinh (làm trưởng đoàn), Nguyễn Văn Hảo (cán bộ Viện khảo cổ học) đã đào 2 hố thám ʂát trên di chỉ này và đặt tên là di chỉ Cái Bèo. Kết quả thám sáƫ cho thấy: Tầng văn hóa dày từ 0,5 – 0,9m đất có màu nâu pha nhiều sỏi. Hiện vật thu được gồm có: Rìu đá, bài mài rãnh hình ống máng, chì lưới và nhiều mảnh gốm xốp, cũng giống như M. Colani đã thám sáƫ được. Những hiện vật khai quật lần này được xếp vào văn hóa Hạ Long, niên đại Hậu kỳ thời đại Đá mới.
Toàn cảnh hố khai quật tại di chỉ Cái Bèo.
Để đóng góp thêm tư liệu nghiên cứu văn hóa Hạ Long, một trong những nền văn hóa Hậu kỳ đá mới ở vùng biển Đông Bắc Việt Nam, ngày 16 tháng 8 năm 1973, Viện Khảo cổ học phối hợp với Sở Văn hóa Thông tin Hải Phòng tiến hành khai quật địa điểm Cái Bèo.
Vách hố thámʂát tại di chỉ Cái Bèo.
Cán bộ tham gia đợt khai quật gồm có: Hoàng Xuân Chinh (Trưởng đoàn), Nguyễn Khắc Sử, Phạm Lý Hương, Võ Quý, Phan Tiến Ba (cán bộ nghiên cứu Viện Khảo cổ học) và Nguyễn Duyên Bằng (cán bộ nghiệp vụ Sở Văn hóa Thông tin Hải Phòng). Đợt khai quật kết thúc vào ngày 30 tháng 9 năm 1973.
Di Chỉ Bãi Bến XÃ Hiền Hào ( Đảo Cát Bà)
Di chỉ Bãi Biển được khám phá phát hiện theo thámʂát của Viện Khảo cổ học Việt Nam trong tiến trình đi tìm hiểu nền văn hoá biển và hải đảo năm 1976.
Bãi Bến XÃ Hiền Hào ( Đảo Cát Bà)
Địa hình di chỉ Bãi Bến nằm trên cồn cát nổi, độ cao trung bình 6-9m so với mặt nước, gần ʂát chân núi đá vôi, địa tầng văn hoá dày 30 -90cm, cách bờ biển Bãi Biển gần 400m…
Di chỉ Cát Đồn xã Xuân Đám (Đảo Cát Bà)
Trên trục đường bộ từ trị trấn Cát Hải và thị trấn Cát Bà, du khách có thể dùng chân thăm Di chỉ bãi Cát Đồn xã Xuân Đám đây là một trong số những địa chỉ di chỉ khảo cổ nổi bật đảo Cát Bà. Địa điểm di chỉ nằm trong diện tích đất Đồn thành nhà Mạc, trên gò đất lớn cách bãi cát bờ biển 100m.
Di Chỉ Cát Đồn xã Xuân Đám
Năm 2003 được khai quật và đã thu được số lượng rất lớn cac hiện vật bằng đá gốm, chưa kể sàng lọc trên 700 hiện vật. ở đó các hiện vật đều không giống với hiện vật di chỉ của Cái Bèo (thị trấn Cát Bà) hay Bãi Bến (xã Hiền Hào). Qua nghiên cứu thì niên đại các công cụ này vào khoảng 2.500 đến 2.700 năm.
Các hiện vật thuộc đồ đá là bàn mài rãnh, bàn mài nhẵn, hòn kê, hòn ghè, đặc biệt là rìu bôn có vai nấc. Các hiện vật thuộc đồ gốm là xốp mỏng, hoa văn đơn giản. Gốm dày, miệng loe, hoa văn thừng.
Ngoài ra, còn tìm thấy một số mảnh xương, răng thú, vỏ sò điệp. Hiện các hiện vật được lưu trữ tại Bảo tàng Hải Phòng và Viện Khảo cổ học Việt Nam.
Qua bước đầu cuộc khai quật di chỉ Bãi Cát Đồn này chúng ta phải bảo vệ và phát huy giá trị khoa học về sự hình thành tồn tại và phát triển của cư dân vùng biển Đông Bắc Việt Nam, đặc biệt là khu vực biển đảo Cát Bà – Cát Hải.
Duy Phan – 27/10/2020
Bài viết được tham khảo:
Cát Bà những dấu cổ tích xưa
DI CHỈ CÁT ĐỒN XÃ XUÂN ĐÁM
DI CHỈ BÃI BẾN XÃ HIỀN HÀO
Di chỉ Cái Bèo qua các cuộc khai quật
Di Chỉ Cát Đồn xã Xuân Đám – Một khám phá du lịch mới
Di chỉ Bãi Bến ở xã Hiền Hào, Cát Bà