Nếu bạn nhắc tới “nhà thờ hồng” thì mọi người đều biết bạn muốn nói đến nhà thờ nào rồi. nhưng rất ít người biết đến – Nhà thờ Tân Định – là một trong những cơ sở Công Giáo La Mã cổ xưa nhất và quan trọng nhất của Sài Gòn.
Nhà thờ Tân Định chụp từ trên cao
Nhà thờ Tân Định (tên chính thức: Nhà thờ Thánh Tâm Chúa Giêsu, Tân Định) là một nhà thờ Công giáo tại Thành phố Hồ Chí Minh, thuộc giáo xứ Tân Định. Nhà thờ Tân Định cùng với Nhà thờ Đức Bà Sài Gòn là hai nhà thờ được xây dựng từ rất sớm và có quy mô lớn nhất tại thành phố này.
Nhà thờ Tân Định trên đường Paul Blanchy (nay là đường Hai Bà Trưng), Sài Gòn thời thuộc địa.
Nhà thờ tọa lạc tại số 289 đường Hai Bà Trưng, phường 8, quận 3, thành phố Hồ Chí Minh, được khởi công vào năm 1870 và khánh thành vào ngày 16 tháng 12 năm 1876. Tổng thể mang phong cách kiến trúc Gothic, nhưng các chi tiết trang trí lại mang chút Roman và Baroque. Toàn bộ công trình hiện được sơn màu hồng, phía mặt tiền gồm một tháp chính và hai tháp phụ. Trên đỉnh tháp chính cao 52,6 mét có cây thánh giá làm bằng đồng cao 3 mét.
Bên trong có năm quả chuông, với tổng trọng lượng là 5,5 tấn. Hai tháp phụ có những tháp đèn, nhiều cửa sổ hoa gió với những hoa văn tạo vẻ vững chãi mà duyên dáng. Nội thất nhà thờ khá bề thế với hai hàng cột Gothic dẫn tới bàn thờ chính làm bằng đá cẩm thạch của Ý, tôn lên vẻ đẹp rất nhiều cho cả công trình kiến trúc. Hàng cột biên bên trái là nơi có các bệ tượng các vị thánh nữ, bên phải là bệ tượng các thánh nam.
Bên trong thánh đường của nhà thờ Tân Định thời thuộc địa. Về tổng thể, nhà thờ mang phong cách kiến trúc Gothic, nhưng các chi tiết trang trí lại mang ảnh hưởng phong cách Roman và Baroque.
Lịch sử của Nhà thờ Tân Định có thể được quay trở lại năm 1874, khi đoàn truyền giáo Công giáo được thành lập ở đây dưới quyền điều hành của Cha Donatien Éveillard (1835-1883). Cha Éveillard người giám sát việc xây dựng nhà thờ đầu tiên, trong đó chi phí 15.000 Piastres (38.000 Francs) và được khánh thành vào tháng 12 năm 1876.
Trong khi không có hình ảnh của nhà thờ ban đầu , hình này cho thấy các nhà thờ xây dựng lại của 1896-1898, trước khi tháp phía trước được thêm vào.
Éveillard còn mời các nữ tu dòng Saint-Paul de Chartres lập một trại trẻ mồ côi và trường nội trú bên cạnh nhà thờ. Đây là trường Sainte Enfance Tân Định, hoặc trường Tân Định, mở cửa vào năm 1877 và đầu thập niên 1880 có khoảng 300 trẻ em.
Đường Hai Bà Trưng với nhà thờ Tân Định ở phía xa, khoảng cuối thập niên 1960. Ảnh: 6thofthe31st.com.
Có lẽ thành tựu lớn nhất của Éveillard là thành lập ở Tân Định của một nhà xuất bản tôn giáo được gọi là Imprimerie de la Mission, nơi ông đào tạo trẻ em bất hạnh từ trường Sainte Enfance Tân Định cho công việc xuất bản.
Được sự yêu mến trong cộng đồng địa phương, Éveillard chết vào năm 1883 và được chôn cất bên dưới gian giữa của nhà thờ, nơi bia mộ của ông vẫn có thể được nhìn thấy ngày hôm nay.
Cận cảnh tháp chuông nhà thờ Tân Định trước 1975.
Đến năm 1890, nhà thờ và trường học ban đầu đã không còn phù hợp với mục đích, vì vậy người kế nhiệm cha Éveillard là cha Cha Louis-Eugène Louvet (1838-1900), đã tổ chức xổ số gây quỹ để xây dựng lại chúng. Phần lớn là những hạng mục của Nhà thờ Tân Định có từ 1896-1898, việc xây dựng lại được thực hiện với chi phí 8.600 Piastres (22.000 Francs).
Các tòa nhà trường học liền kề cũng được xây dựng lại trong thời gian này và trường mới des Sourds-Muets de Tân Định (trường học dành cho trẻ em câm và điếc) được khai trương trong trường Sainte Enfance Tân Định. Năm 1908, trường Sainte Enfance có một bổ sung biên chế của bốn người Pháp và 10 nữ tu Việt.
Được thiết kế theo phong cách La Mã phối hợp với các yếu tố kiến trúc Gothic và Phục hưng, Nhà thờ Tân Định bao gồm một gian giữa với một mái nhà cao hình vòm (ngày nay ẩn bởi một trần giả), cách nhau bởi mái vòm từ lối đi bên và các hành lang bên ngoài. Thiết kế này cũng kết hợp một hành lang vòm ở trên và có hai phòng nguyện vòm cung từ hai bên của gian giữa, gần cửa ra vào. Phía bên phải của bạn khi vào nhà thờ là dành riêng cho Mẹ Maria và Thánh Giuse, trong khi phía bên trái của bạn là dành riêng cho St Theresa. Các tượng Thánh và 14 chặng đường Thánh Giá mà hiện đang tô điểm cho các trụ cột bên lối đi bên ngoài đã có từ năm 1890.
Chi tiết kiến trúc của nhà thờ Tân Định, 1967 – 1968. Ảnh: Dave De Milner.
Trong thời gian này, một gát chuông bát giác cao 52.62m và lối vào tiền sảnh đã được thêm vào phía trước của tòa nhà và một trần giả được tạo ra ở trên gian giữa. Một tầng hình chữ U mở rộng phía sau cũng được lắp đặt ở gian giữa, để cung cấp không gian phòng thánh lễ mới và để tạo ra các chái dành cho chỗ ngồi lớn hơn ở hai bên của nền bàn thờ.
Toàn cảnh trên cao khu vực Nhà thờ Tân Định năm 1968. Ảnh: Jeanette.
Trong năm 1928-1929 xây dựng lại đang được tiến hành, một giáo dân giàu có người Pháp tên là François Haasz và vợ người Việt Nam Anne Tống Thị Mực chi trả cho việc trang trí bằng đá cẩm thạch Ý bàn thờ và các bên mặt bàn thờ mà ngày nay được xếp hạng trong số các trang trí nổi bật nhất của nhà thờ ở Sài Gòn.
Một giáo dân giàu có người Pháp tên là François Haasz và vợ người Việt Nam Anne Tống Thị Mực chi trả cho việc trang trí bằng đá cẩm thạch Ý bàn thờ và các bên mặt bàn thờ
Nhà thờ Tân Định ngày nay
Năm 1949, những trụ cột trong gian giữa đã được gia cố và năm 1957 nhà thờ đã được tân trang và sửa chữa với màu sắc đáng nhớ là màu hồng (màu hồng cá hồi ở bên ngoài, màu dâu tây và màu kem vào bên trong) mà nó đã phô trương từ bấy lâu nay. Kể từ thời điểm đó, nhà thờ đã trải qua nâng cấp lớn trong nhiều lần.Nguyên trường Sainte Enfance Tân Định bên cạnh nhà thờ, vẫn còn một phần được sử dụng bởi các nữ tu dòng Saint-Paul de Chartres, nhưng hầu hết phần còn lại bây giờ là trường trung học Hai Bà Trưng (1) tại 295 đường Hai Bà Trưng.
Nhà thờ Tân Định đã trải qua nhiều lần tu sửa, mở rộng trong nhiều sự kiện khác nhau, nhưng không hề xóa đi nét kiến trúc ban đầu.
Duy Phan – 19/10/2020
Bài viết có tham khảo:
Ảnh hiếm về Nhà Thờ Tân Định trước 1975 – Nhà thờ cổ quy mô nhất Sài Gòn
Kiến trúc Nhà Thờ Tân Định
Ảnh hiếm nhà thờ cổ quy mô nhất Sài Gòn trước 1975
Nhà thờ Tân Định
Ảnh hiếm nhà thờ cổ quy mô nhất Sài Gòn trước 1975