Sư Vạn Hạnh đã dốc lòng ủng hộ vua cha Lê Đại Hành nhưng cũng vì việc nước mà không phù con vua là Lê Long Đĩnh. Hơn nữa, ông đã quyết định giành ngôi cho Lý Công Uẩn, một người tài có tâm với nước. Ông tham gia chính trị nhưng đứng ngoài hệ thống quyền lực để tránh xa danh lợi. Bởi thế, không chỉ Lý Thái Tổ mà các đời vua nhà Lý về sau đều sùng kính ông. Đó là sư Vạn Hạnh.
Sư Vạn Hạnh
Vạn Hạnh (chữ Hán: 萬行) (938 – 1018) là một tu sĩ Phật giáo Đại Cồ Việt, người châu Cổ Pháp (Bắc Ninh). Ông là một trong những trí thức Phật giáo làm cố vấn cho vua Lê Đại Hành, đồng thời là người thầy của Լý Côпġ Uẩп, đã hướng dẫn cho vị này một thời gian dài trước và sau khi triều Lý thành lập. Ông được xem là người có tài tiên đoán, đã vận dụng khả năng này để đưa Lý Công Uẩn lên ngôi, mở ra triều Lý, triều đại lâu dài đầu tiên trong lịch sử Việt Nam.
ʂư Vạп Hạпh đã dốc lòng ủng hộ vua cha Lê Đại Hành nhưng cũng vì việc nước mà không phù con vua là Lê Long Đĩnh. Hơn nữa, ông đã quyết định giành ngôi cho Լý.Côпġ.Uẩп, một người tài có tâm với nước. Ông tham gia chính trị nhưng đứng ngoài hệ thống quyền lực để tránh xa danh lợi. Bởi thế, không chỉ Լý Tʜái Ƭổ mà các đời vua nhà Lý về sau đều sùng kính ông. Đó là sư Vạn Hạnh.
Một tinh thần nhập thế vì việc nước
Sách Thiền Uyển Tập Anh chép: “Chùa Lục tổ, làng dịch Bảng, phủ Thiên Đức. Người Cổ Pháp, họ Nguyễn. Gia đình đời đời thờ Phật. Thuở nhỏ sư đã khác thường, gồm thông ba học nghiên cứu trăm luận, xem thường công danh. Năm 21 tuổi xuất gia, cùng với Định Huệ thờ Thiền Ông chùa Lục tổ làm thầy. Ngoài lúc hầu hạ, sư học quên cả mệt mỏi”.
Tượng Sư Vạn Hạnh
Ông xuất gia vào khoảng năm 958, là khi nhà Đinh rối ren, từ loạn Dương Tam Kha (945) đến việc Ngô Xương Ngập bệnh cʜết rồi đến em là Ngô Xương Văn tử trận. Lê Hoàn lên ngôi thay nhà Đinh, đánh thắng quân Tống, tiếp tục củng cố chính quyền nhà nước tự chủ trong tình thế thù ngoài loạn trong. Là người theo thiền Tỳ Ni Đà Chi Lưu có yếu tố Mật giáo, gần cận với tín ngưỡng thần linh dân gian, chủ trương đi sát với quần chúng Nhân dân, biến nhà chùa thành nơi nương tự tinh thần cho dân chúng, sẵn sàng tham gia hành động chính trị xã hội, cùng với tinh thần yêu nước sâu sắc, ʂư Vạп Hạпh đã chủ động nhập thế vào công cuộc chung của dân tộc. Sử sách không chép nhiều những việc cụ thể ông đã tham gia với triều Tiền Lê nhưng qua một số thư tịch cổ cho phép chúng ta nghĩ đến sự đóng góp to lớn của ông với vua Lê Đại Hành.
Theo sách Thiền Uyển tập anh, thời bấy giờ có người tên Đỗ Ngân muốn ám hại thiền sư; việc chưa xảy ra thì thiền sư đã biết trước, gửi cho Đỗ Ngân bài thơ:
“Cây đất sinh nhau bạc với vàng,
Cớ sao thù địch mãi cưu mang.
Bấy giờ năm miệng hồn thu dứt,
Thật đến về sau chẳng hận lòng.”
Đỗ Ngân bèn từ bỏ dã tâm.
Sau khi Thiền Ông viên tịch, sư chuyên tập pháp môn Tổng trì tam ma địa, lấy đó làm việc riêng mình. Bấy giờ sư nói ra lời nào thiên hạ đều cho là phù sấm. Hoàng đế Lê Đại Hành hết lòng tôn kính sư.
Năm Thiên Phúc thứ 1 (980), tướng Tống là Hầu Nhân Bảo kéo quân sang c.ướp nước ta, đóng quân tại Cương Giáp, Lãng Sơn. Vua mời Sư đến, đem chuyện thắng bại ra hỏi, Sư đáp: “Trong vòng 3, 7 ngày giặc phải lui”. Sau quả nhiên như thế.
Tướng Tống La Hầu Nhân (Ảnh minh họa)
Đến khi vua muốn đánh Chiêm Thành, việc bàn định chưa dứt khoát, Sư tâu: “Xin mau cất binh, nếu không, ắt mất cơ hội”. Sau đánh quả nhiên thắng trận.
Nhưng công lao lớn nhất của ʂư Vạп Hạпh là đã dày công chuẩn bị để đưa Լý.Côпġ.Uẩп lên ngôi, thiết lập một triều đại mới – Triều Lý, mở ra một thời đại phát triển rực rỡ của lịch sử Việt Nam.
Nếu Lê Đại Hành đã “trừ nội gian mà lấy được nước, đuổi giặc ngoài để yên dân, trong nước thanh bình, Bắc Nam vô sự” (Đại Việt sử ký toàn thư – ĐVSKTT), thành công trong việc củng cố chính quyền T.Ư vững mạnh, chăm lo vỗ về dân chúng, giữ yên nội trị, bảo vệ được bờ cõi trước thế lực nhà Tống ở phương Bắc, Chiêm Thành ở phương Nam thì “tiếc rằng không sớm chọn con nối, khiến cho con cái tranh nhau bên trong, dẫn đến mất ngôi” (ĐVSKTT). Lê Long Đĩnh nối ngôi ông là một kẻ tính tình hung ác, dâm dật, dám gɨết cả anh trai ruột để c.ướp ngôi. Sư Vạn Hạnh đã sớm nhìn ra mầm họa đó và bất hợp tác để âm thầm chuẩn bị cho một cuộc “Đổi mới” về chính trị của đất nước.
Sư Vạn Hạnh với hai triều Lê, Lý. Ảnh minh hoạ : Đỗ Duy Anh.
Năm 981, nhà Tiền Lê thay nhà Đinh. Lúc này, Lý Công Uẩn 7 tuổi, được gửi vào chùa Lục Tổ theo học với sư Vạn Hạnh. Sách ĐVSKTT chép: “… nhà ʂư Vạп Hạпh thấy khen rằng : “Đứa trẻ này không phải là người thường, sau này lớn lên, tất có thể giải quyết được mọi việc khó khăn, làm vua giỏi trong thiên hạ”.
Khi trưởng thành Լý Côпġ Uẩп là người văn võ song toàn, nhân từ, khoan dung và chắc là do thiền ʂư.Vạп.Hạпh tiến cử nên được vua Lê tin dùng, giao phò Thái Tử để chuẩn bị lên ngôi kế nghiệp. Đầu năm 1005, Lê Đại Hành mất, Thái Tử Lê Long Việt lên ngôi. “Vua lên ngôi được ba ngày thì bị Long Đĩnh gɨết, bầy tôi đều chạy trốn, duy có điện tiền quân là Լý.Côпġ.Uẩп ôm xác mà khóc. Lê Ngọa Triều khen là người trung, cho làm Tứ sương quân phó chỉ huy sứ, thăng lên đến Tả Thân vệ điện tiền chỉ huy sứ” (ĐVSKTT).
Sau đó, sư Vạn Hạnh còn bày kế để Լý.Côпġ.Uẩп lấy chị của vua làm vợ, lại cho em của vua là Bà Chúa Ba làm đệ tử tu hành ở chùa Hương nên thanh thế của Լý Côпġ Uẩп trong triều rất lớn.Ở ngôi có 4 năm mà Lê Long Đĩnh bị muôn dân oán thán, chính sự bệ rạc, thế nước ngày càng suy buộc ʂư Vạп Hạпh nỗ lực thay đổi chính quyền, thực hành việc đưa Lý Công Uẩn lên ngôi. Ông cho loan truyền truyền thuyết sét đánh trúng cây gạo ở chùa Minh Châu mà thành bài thơ tiên tri rằng: Vua non thì cʜết.yểu, tôi thì cường thịnh, họ Lê mất thì họ Lý lên ngôi. Ông cũng nói đó hợp với sấm truyền từ thời sư Đinh Không cách 200 năm về sự đổi ngôi.
Lý Công Uẩn lên ngôi (Ảnh minh họa)
Trong cuộc vận động Thân vệ Լý Côпġ Uẩп (Lý Thái Tổ) lên ngôi, ông đã tác động dư luận quần chúng bằng sấm truyền rất hữu hiệu. Sách Thiền Uyển tập anh nói những loại sấm truyền và tiên tri ông dùng có rất nhiều thứ không kể hết được. Sách này kể ra một vài phương pháp đã dùng: Hồi Lê Ngọa Triều đang thi hành chính sách bạo ngược bị thiên hạ ghét bỏ, thì tại Cổ Pháp có một con chó trắng xuất hiện trên lưng nó có hai chữ “thiên tử” lấm tấm bằng lông đen. Thiên hạ bèn đồn rằng con chó là tượng trưng cho năm Tuất, và một bậc thiên tử sinh vào năm Tuất sẽ xuất hiện cũng vào năm Tuất (tức năm 1010). Ngày vua Լý Tʜái Ƭổ lên ngôi, thiền sư ở trong chùa Lục Tổ nhưng đã biết trước, nói với người bác và chú của Thái Tổ rằng: “Thiên tử đã băng, Lý thân vệ hiện đang ở nhà, tay chân họ Lý túc trực trong thành lên tới số ngàn. Trong trưa này, Thân vệ ắt được lên ngôi”. Bác và chú vua Thái Tổ thấy lo bèn sai người đi dò tin tức, mới thấy lời thiền sư nói đúng.
Ngày Rằm tháng 5 năm Thuận Thiên thứ 9 (tức 30 tháng 6 năm 1018), khi công hạnh đã viên mãn, Thiền sư gọi đồ chúng lại dặn dò, đọc bài kệ rồi thị tịch. Vua Lý Thái Tổ và tất cả triều thần nhà Lý đến làm lễ Trà tỳ, thỉnh xá-lợi của ông về thờ tại chùa Tiêu Sơn (Bắc Ninh). Bài kệ của ông có nội dung như sau:
“Thân như bóng chớp có rồi không
Cây cối xanh tươi thu não nùng
Mặc cuộc thịnh suy đừng sợ hãi
Kìa kìa ngọn cỏ giọt sương đông”*
(Dịch: Ngô Tất Tố)
Nguồn: Thơ văn Lý Trần (tập I), NXB Khoa học Xã hội, 1977
Một việc làm khác, có ý nghĩa lâu bền nhất là ʂư.Vạп.Hạпh tư vấn cho Լý.Côпġ.Uẩп dời đô về Thăng Long. Lên ngôi được 9 tháng, tháng 7 năm 1010, Լý Tʜái Ƭổ ban chiếu dời kinh đô từ Hoa Lư về thành Đại La. Việc dời đô này thật ra đã được thiền sư Vạn Hạnh chuẩn bị từ rất lâu bởi ông nhận rõ vị thế địa chính trị/kinh tế/văn hóa của Đại La/Thăng Long. Dời đô về Đại La là một cao kiến thể hiện tư duy chính trị, tầm nhìn văn hóa xuyên thời gian, không gian của sư Vạn Hạnh.
Vua Lý Công Uẩn dời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long
Tác giả Nguyễn Lang, trong Việt Nam Phật giáo sử luận, viết: “Về phong thủy học, các thiền sư Định Không (730 – 808), La Quý An (852 – 936), và Vạn Hạnh (937 – 1018) đều là những người nổi tiếng. Ta có nhiều lý do để tin rằng quốc sư Vạn Hạnh, thầy của Լý Côпġ Uẩп, là người đã thuyết phục vua này dời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long trong ý nguyện bảo vệ cho nền độc lập được lâu dài… Ta có thể nghĩ rằng thiền ʂư.Vạп.Hạпh vừa là người thảo chiếu, vừa là người thiết kế họa đồ cho kinh đô Thăng Long vậy”.
Những ông vua biết trọng người tài
Rõ ràng là vì tài mà ʂư.Vạп.Hạпh đã được Lê Đại Hành trọng dụng như bậc quân sư. Việc nước to lớn nhà vua đều tham vấn ông. Không phụ lòng vua, sư đã dốc lòng phù trợ và thành công. Đây là sự gặp gỡ của hai người tài và cùng có tâm với việc nước.
Thiền Sư Vạn Hạnh
Sư Vạn Hạnh đã dốc lòng ủng hộ Lê Đại Hành nhưng cũng vì việc lớn của nước mà không phù Lê Long Đĩnh. Hơn nữa, ông đã quyết định giành ngôi cho ԼýCôпġUẩп, một người tài có tâm với nước. Ông tham gia chính trị nhưng đứng ngoài hệ thống quyền lực để tránh xa danh lợi. Bởi thế, không chỉ Լý Tʜái Ƭổ mà các đời vua nhà Lý về sau đều sùng kính ông.
Kế tục sự nghiệp của Lý Thái Tổ, ba triều vua kế tiếp, Thái Tông (1028 – 1054), (Thánh Tông 1054 – 1072), Nhân Tông (1072 – 1127 ) đã củng cố nền độc lập tự chủ của dân tộc, xây dựng nền thái bình, thịnh trị cho đất nước mà đỉnh cao là đời Nhân Tông.
Lúc còn trị vì, chính vua Lý Nhân Tông đã nhìn nhận và đánh giá rất cao ảnh hưởng tinh thần to lớn của ʂư.Vạп.Hạпh trong công cuộc dựng nên vương triều qua bài thơ truy tán công lao của Sư như sau: Vạn Hạnh dung tam tế/ Chơn phù cổ sấm cơ/ Hương quan danh Cổ Pháp/ Trụ tích trấn vương kỳ.
Hòa Thượng Thích Mãn Giác dịch: Vạn Hạnh thông ba cõi/ Thật hợp lời sấm xưa/ Quê nhà tên Cổ Pháp/ Gậy chống giữ nghiệp vua.
Lý Nhân Tông ca ngợi thiền ʂư.Vạп.Hạпh đã tinh thông và hòa hợp được Phật, Nho, Lão vào trong tâm hồn dân tộc thành một giá trị riêng của Việt Nam, khiến cho nhà Lý vững vàng và trường trụ.
Duy Phan – 12/10/2020
Bài viết có tham khảo:
Vai trò của Sư Vạn Hạnh với hai triều Lê, Lý
[Thông điệp từ lịch sử] Sư Vạn Hạnh với hai triều Lê, Lý
Vạn Hạnh
Thái tổ Lý Công Uẩn