Viện Pasteur (Institut Pasteur) Hà Nội do kiến trúc sư Roger Gaston thiết kế năm 1926 là một trong bốn viện nghiên cứu vi trùng học ở Đông Dương thuộc viện Pasteur Paris.
Ảnh: Viện Pasteur Hà Nội những năm 1927-1928, đang trong quá trình hoàn thiện
Viện Pasteur (tiếng Pháp: Institut Pasteur) là một cơ sở phi lợi nhuận tư nhân Pháp dành riêng cho các nghiên cứu về sinh học, vi sinh vật, dịcʜ bệnʜ và vắc xin. Nó được đặt tên theo Louis Pasteur, người đã thực hiện một số trong những bước đột phá lớn nhất trong y học hiện đại vào thời điểm đó, bao gồm khử trùпg và vắc-xin bệпh than và virus bệпh dại. Viện được thành lập ngày 04 tháng 6 năm 1887 và khánh thành vào ngày 14 tháng 11 năm 1888.
Bản vẽ mặt chính Viện Pasteur Hà Nội do kiến trúc sư Roger Gaston thiết kế năm 1926
Công trình được khởi công xây dựng năm 1927 trên một khu đất rộng tới 3 ha và có hình ngũ giác, được án ngữ bởi các tuyến phố Baronna (phố Yersin ngày nay), Armand Rousseau (phố Lò Đúc) và Voie No. 163 (phố Nguyễn Cao), phía trước là một vườn hoa nhỏ sau này cũng được đặt tên là Pasteur.
Trong hơn một thế kỷ, Viện Pasteur đã đi đầu trong cuộc chiếп chốпg lại bệпh truyềп nʜiễm. Tổ chức nghiên cứu y sinh học trên toàn thế giới này có trụ sở tại Paris là nơi đầu tiên phân lập HIV, virus gây bệnʜ AIDS, trong năm 1983. Qua nhiều năm, nó đã được chịu trách nhiệm về những khám phá mang tính đột phá đó đã kích hoạt khoa học y tế để kiểɱ soát các bệnʜ ngυy ʜiểm như như uốn ván, bạch hầu, bệnʜ lao, bạɨ lɨệt, cúm, sốt vàng da và bệпh dịcʜ.
Viện Pasteur Hà Nội
Mặt bằng tổng thể được bố trí theo dạng phân tán, ngoài toà nhà chính dành cho công tác nghiên cứu còn có nhiều công trình phù trợ như chòi gác, nhà tiêm, chuồng gia súc lớn, chuồng gia súc nhỏ. Trên khu đất còn có biệt thự của viên giám đốc và nhà ở cho nhân viên quản lý công trình.
Mặt chính công trình hướng ra phố Baronna và nhìn ra vườn hoa Pasteur vẫn được thiết kế theo tinh thần Cổ điển với hình thức đối xứng hoàn toàn, được chia thành 3 phần theo phương đứng và 5 phần theo phương ngang. Tuy nhiên việc kiến trúc sư – tác giả đưa vào mặt chính các thành phần kiến trúc phương Đông một cách khéo léo đã tạo cho công trình một hình thức kiến trúc kết hợp hoàn hảo.
Phía dưới là một lớp mái phức hợp được tạo thành bởi rất nhiều bề mặt theo các hướng khác nhau, trên mái là một gác chuông nhỏ – một yếu tố trang trí truyền thống phương Tây nhưng được xử lý khéo léo dưới lớp mái ngói kiểu phương Đông tạo một điểm nhấn rất thú vị cho công trình. Ngoài ra còn có các mái che nắng cho hai hàng cửa phía dưới và một ban công ở tầng hai tạo ra mái hiên che tiền sảnh được đỡ bởi 6 cột có hình thức khác nhau nhấn mạnh thêm cho khu vực phía dưới khối trung tâm.
Toà nhà chính cao 3 tầng là một công trình mang tính nhiệt đới hoá điển hình thời Pháp thuộc ở Hà Nội. Nhà được bố trí theo hướng Bắc – Nam với hệ thống hành lang bên ở phía Nam vừa dón được gió mát tránh gió lạnh, đồng thời giảm bức xạ mặt trời chiếu lên mặt nhà.
Mặt bằng công trình được bố trí kiểu đối xứng qua trục trung tâm gồm ba tầng. Cách bố trí mặt bằng tương đối giống nhau ở cả ba tầng: sảnh nằm chính giữa, các phòng làm việc bám theo hành lang bên rộng tới 2,5m, hai đầu hồi là các phòng làm việc có hành lang nhỏ quay ra các hướng Đông và Tây tạo ra không gian chuyển tiếp che chắn bức xạ mặt trời. Phía dưới còn có một tầng trống cao 0,5m để cách nhiệt chốпg ẩm cho sàn tầng 1.
Viện Pasteur Hà Nội được xây dựng năm 1927, nằm trong hệ thống các Viện Pasteur Đông Dương, do bác sĩ A.Yersin làm tổng giám đốc. Hiện nay là VIỆN VỆ SINH DỊCH TỄ TRUNG ƯƠNG (National Institute of Hygiene and Epidemiology). Địa chỉ: Số 1 Yersin, Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội
Giao thông theo phương đứng toà nhà được đảm trách bởi một hệ thống gồm ba cầu thang: cầu thang chính nằm ngay sau chính sảnh có hình móng lừa, hai cầu thang phụ được bố trí ở các hồi nhà…
Viện Pasteur là một công trình nghiên cứu khoa học lớn thời Pháp thuộc, được thiết kế đáp ứng đầy đủ công năng nghiên cứu hiện đại kiểu phương Tây nhưng được bọc trong lớp vỏ kiến trúc phương Đông, rất phù hợp với khí hậu và cảnh quan đặc trưng địa phương, ngày nay đã trở thành một di sản, một công trình kiến trúc nhiệt đới hoá điển hình ở Hà Nội.
Duy Phan – 28/10/2020
Bài viết được tham khảo:
Viện Pasteur Hà Nội
Viện Pasteur
Viện Pasteur – một công trình kiến trúc nhiệt đới điển hình
Lính Hà Nội nhớ về Hà Nội ( phần III)